Η ιερή μέλισσα εις την αρχαιότητα του Όμηρου Ερμίδη - The sacred bee in the antiquity of Homer Ermides

Ελληνική μυθολογία, προκατακλυσμιαία ιστορία

Η ιερή μέλισσα 

  Αναφέρεται εις αυτήν ο Όμηρος εις το έργο του «Ιλιάδα» εις το Β εις τους στίχους  87-88:

Ἠΰτε ἔθνεα εἶσι μελισσάων ἁδινάων   πέτρης ἐκ γλαφυρῆς αἰεὶ νέον ἐρχομενάων,

87 88

επίσης εις το έργο του «Οδύσσεια» εις το Ν και εις τον στίχο 105-106:

ἐν δὲ κρητῆρές τε καὶ ἀμφιφορῆες ἔασιν λάϊνοι· ἔνθα δ᾽ ἔπειτα τιθαιβώσσουσι μέλισσαι.

105 106

Αλλά και ο Ησίοδος εις το έργο του «Θεογονία» εις τον  στίχο 594 – 595:

Ὡς δ᾽ ὁπότ᾽ ἐν σμήνεσσι κατηρεφέεσσι μέλισσαι κηφῆνας βόσκωσι, κακῶν ξυνήονας ἔργων·

594 595

Επίσης αναφέρεται ο Αισχύλος εις το έργο του «Πέρσαι» εις τον στίχο 128:

ὣς ἐκλέλοιπεν μελισσᾶν σὺν ὀρχάμῳ στρατοῦ,

128

  Ο Αριστοτέλης εις το έργο του «Περί των ζώων ιστορίαι» εις τον στίχο 629a,35:

καὶ τὸ πλάτος ὅμοιον τὴ μελὶττη

35

Ο Πλάτων εις το έργο του «Φαίδρα» εις τον στίχο 91c:

ώσπερ μέλιττα το κέντρον εγκαταλιπών

91

  Η Μέλισσα ήτο μια νύμφη, η οποία ήτο θυγατέρα του βασιλέως της Κρήτης Μελισσέως και αδελφή της Αμαλθείας, με την οποία ανέθρεψαν εντός μιας σπηλαίας εις το όρους Ίδη τον Δία, τον οποίον είχε παραδώσει σε αυτές η Ρέα. Αυτές τον έτρεφαν με το γάλα μιας αίγας (κατσίκας) και με το μέλι της Μέλισσας η οποία κατοικούσε εις το σπήλαιο αυτό. Το οποίο μέλι ανάβλυζε από τα τοιχώματα του σπηλαίου. Η Μέλισσα δίδαξε τους ανθρώπους την περιποίηση των μελισσών και το τρύγημα του μελιού. Ο Δίας επήρε από το γάλα της αίγας Αμάλθειας, την δύναμη και από την αμβροσία της Μέλισσας την καλοσύνη.

  Η Πυθία εκαλείτο και «Δελφίς Μέλισσα» όπου και είχε μαντικές ιδιότητες και όπως ο Παυσανίας μας αναφέρει: ότι σύμφωνα με μια παλαιά δοξασία, ο ναός των Δελφών είχε κτισθεί από μέλισσες.

  Μια παραλλαγή αυτής της δοξασίας μας λέγει ότι την ναό του Απόλλωνος εις τους Δελφούς το είχε κτίσει η Μέλισσα με το πτέρωμά της και κερί την οποία την είχε έστειλε ο Απόλλων όταν ευρίσκετο εις τους Υπερ-βόρειους, όπως μας πληροφορεί ο Αθανάσιος Σταγειρίτης εις το έργο του

«Ωγυγία» εις το Δ κεφάλαιο, με την ονομασία «Περί ναών», εις την σελίδα 71.  

  Η Μέλισσα ήτο περικαλλής γυναίκα την οποία ο Ζευς την μεταμόρφωσε εις το ομώνυμο έντομο. 

  Την Μέλισσα την αναφέρει ο Όμηρος, την αναφέρει ο Βιργίλιος εις τον Δ τόμο των «Γεωργικών» του, όπου έχει τους ωραιότερους ύμνους γι’ αυτή.

  Το γάλα της Αμάλθειας και το μέλι της Μέλισσας δηλαδή με αυτά που ανατράφηκε ο Δίας,  τα συναντάμε ως μελίκρατον (δηλαδή μίγμα από γάλα και μέλι), το οποίο το χρησιμοποιούσαν κατά τους μυκηναϊκούς χρόνους οι Μυκηναίοι για σπονδές εις τους Θεούς, αλλά και ως μαγικό αφέψημα το οποίο χάριζε δύναμη και μυαλό σε εκείνους που το έπιναν.

  Ένας κρητικός μύθος αναφέρει ότι ο Δίας χάρισε αντοχή και δύναμη εις τις μέλισσες ως ανταμοιβή για το μέλι που του είχαν δώσει ως βρέφος, ώστε να μπορέσουν να ζήσουν σε ένα τόσο δύσκολο τόπο.

  Αλλά και το χαλκούν  χρυσό χρώμα τους, παραπλήσιο με εκείνο του χρυσού. Εδώ θα πρέπει να θυμη-θούμε για την διήγηση του Αντήνορος, σε απόσπασμα που διέσωσε ο Αιλιανός εις το έργο του «Περί ζώων» (17,35). Όπου αναφέρει για μια συμφορά που είχε βρει τους κατοίκους της πόλεως Ραύκο, αλλά κανένας δεν ξέρει που ευρίσκετο αυτή. Όπου μεγάλες χαλκοειδής μέλισσες έπληξαν την πόλη και οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να αντέξουν. Αποφάσισαν λοιπόν να εγκαταλείψουν την πόλιν τους και να εγκατασταθούν αλλού. Έτσι ίδρυσαν μια καινούργια πόλη, με το ίδιο όνομα, κοντά εις την σημερινή κωμόπολη του Αγίου Μύρωνα εις το Μαλεβίζι της Κρήτης. Την ίδια εποχή που ο Δίας μεγάλωνε εις το Ιδαίον άντρο, ο βασιλέας του νησιού ονομάζετο Μελισσεύς, και η θυγατέρα του ονομάζετο Μέλισσα. Μελισσανεύς ονομάζετο όμως από τους Κούρητες που είχαν αναλάβει την προστασία του νεογέννητου Διονύσου. Σύμφωνα με τον Νόννο εις το έργο του «Διονυσιακά» εις το 13,145. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι υπάρχει και ειδική ποικιλία κρητικών μελισσών που είναι ελαφρώς και μικρές αλλά έχουν τον τρόπο τους να επιβιώνουν, ακόμη και όταν φυσά άνεμος δυνατός που δεν τις αφήνει να πετάξουν. Τότε σηκώνουν μικρές πέτρες με τα πόδια τους και εξουδετερώνουν το φύσημα των ανέμων. 

  Άλλος μύθος αναφέρει ότι Αιγωλιός, ο Λάϊος, ο Κελεός και ο Κέρβερος ήσαν 4 φίλοι κρητικοί οι οποίοι φόρεσαν χάλκινα ενδύματα για να μην τους κεντρίσουν οι μέλισσες, εισήλθαν εις το σπήλαιο, το ιερό σπήλαιο του Διός για να κλέψουν μέλι. Όταν ο Δίας αντιλήφθηκε την πράξη τους έστειλε πυρ, βρόντηξε και ετοιμάστηκε να τους κατακεραυνώσει. Αλλά οι Μοίρες και η Θέτιδα επενέβησαν από ευσπλαχνία και με τα παρακάλια τους μετρίασαν την οργή του Διός. Λέγοντάς του πως δεν έπρεπε να πεθάνει κανένας άνθρωπος μέσα σ’ ένα τόσο ιερό τόπο όπως ήταν το σπήλαιο εις το οποίο είχε γεννήθηκε ο ίδιος. Ο τόπος τους έπρεπε να παραμείνει αιωνίως καθαρός και χωρίς κανέναν μίασμα  να σκιάζει την ιερότητά του. Ο Δίας τότε άλλαξε γνώμη και δεν άφησε τον κεραυνό του να κάψει τους ασεβείς αλλά τους μεταμόρφωσε σε πουλιά. Το Αιγωλιό εις το ομώνυμο πτηνό, τον Λάϊο σε τσίχλα, τον Κελεό σε μαυροκόρακα και τον Κέρβερο σε πτηνό που έφερε το όνομά του.  Οι 4 θνητοί  μπορεί να μεταμορφώθηκαν σε πτηνά λόγω της ασεβούς των πράξεως αλλά είχαν την σπάνια τύχη να δουν το αίμα του θεϊκού τοκετού, το οποίο ευρίσκετο εντός του σπηλαίου και μια φορά τον χρόνο «πηγάζει πυρ» δηλαδή το «πλείστον έκλαμπον εκ του σπηλαίου πυρ…». Έλεγαν λοιπόν ότι: «..έστιν εξ αυτών το γένος των οιωνών, λάϊοι και κελεοί και κέρβεροι και αιγωλιοί και εισίν αγαθοί φανέντες και επιτελείς παρά τας όρνιθας, ότι του Διός είδον αίμα…» όπως μας αναφέρει ο Αντώνινος Λιβεράλις. Ήσαν οι καλοί οιωνοί, τα πτηνά που έφερναν εις τους ανθρώπους το μήνυμα του Διός.  

   Άλλος μύθος μας λέγει ότι η Μέλισσα ήτο αρχικά μία υπερήλικη ιέρεια της θεάς Δήμητρος. Η υπερήλικος αυτή γυναίκα ήτο ιδιαιτέρως ευσεβής και εργατική, η δε παροιμιώδης ευλάβειά της είχε συγκινήσει ακόμα και την ίδια την θεά Δήμητρα.

   Η θεά Δήμητρα κρίνοντας ότι η γριά Μέλισσα ήτο αξιόπιστη και άξια για το έργο το οποίο  επιτελούσε, αποφάσισε να τις κάνει ένα ιδιαίτερο δώρο. Συγκεκριμένα την μύησε η ίδια εις τα πιο απόκρυφα μυστήριά της, αλλά η γριά Μέλισσα δεν μπορούσε να τα αποκαλύψει σε κανένα άτομο λόγω της δεσμεύσεώς της που είχε απέναντι εις την θεά. Οι υπόλοιπες γυναίκες οι οποίες εγνώριζαν το ιδιαίτερο προνόμιο της γριάς Μέλισσας ήθελαν όμως να γίνουν κοινωνοί αυτών των απόκρυφων γνώσεων, δηλαδή να μάθουν τα θεϊκά μυστικά και τις ιδιαίτερες τελετουργίες προς τιμήν της θεάς Δήμητρος. Αλλά η γριά Μέλισσα τηρώντας μία ακλόνητη στάση ποτέ δεν αποκάλυψε τις γνώσεις τις οποίες τις είχε εμπιστευθεί κατ’ ιδίαν η θεά Δήμητρα. Οι υπόλοιπες γυναίκες εξοργίστηκαν από την άρνηση της γριάς Μέλισσας και σε μία στιγμή υπό το κράτος της φρενήρους οργής διαμέλισαν την δύστυχη γριά Μέλισσα και ιέρεια σε πολλά μικρά κομμάτια. Η θεά Δήμητρα όταν συνειδητοποίησε το κακό το οποίο είχε γίνει εξοργίστηκε αφάνταστα και τιμώρησε τις γυναίκες αυτές πολύ αυστηρά εξαπολύοντας έναν φονικό λοιμό και ταυτοχρόνως από τα κομμάτια της γριάς Μέλισσας δημιουργήθηκαν ολόκληρα σμήνη από μικρά εντυπωσιακά έντομα. Τα έντομα αυτά ήταν οι μέλισσες.

  Μια παραλλαγή του μύθου αυτού είναι η ακόλουθος: Η Μέλισσα ήτο ιέρεια της θεάς Δήμητρος. Ως εκ τούτου ήταν μεμυημένη εις τα μυστήρια της θεάς. Όταν γέρασε προσπάθησαν να την πείσουν να τους διηγηθεί τα συμβαίνοντα εις τα μυστήρια της θεάς. Αλλά αυτή παρέμεινε πιστή εις την όρκο σιωπής που είχε δώσει εις την θεά. Τότε εκνευρισμένες οι συντρόφισσές της, την κομμάτιασαν!

  Η θεά έστειλε τότε άγρια καταστροφή εις την χώρα των φονισσών. Και από τα κομμάτια της ξεσκισμένης σάρκας της ιέρειας, ξεπήδησαν ύστερα από την θεϊκή παρέμβαση της θεάς Δήμητρος  έντομα, τα οποία  επήραν το όνομά της πιστής ιέρειάς της.

   Εις την αρχαιότητα οι ιέρειες της Δήμητρος η οποία είχε ιδιαίτερη σχέση με την γεωργία, είχαν πάρει το όνομα Μέλισσες. Η κυψέλη και τα έντομα μέλισσες έγιναν πολλάκις ιδιαίτερο σύμβολο κοινωνικής οργανώσεως, αποικισμού και κυρίως των Εφεσίων νομισμάτων.

   Επιπροσθέτως, εκτός από την περίπτωση της Δήμητρος και οι ιέρειες με τους αρχιερείς της Εφεσίας Αρτέμιδος είχαν παραπλήσια ονόματα, δηλαδή οι ιέρειες ονομάζοντο Μέλισσες, ο αρχιερεύς ονομάζετο Άναξ των Μελισσών.

  Τέλος, ακόμα και η Πυθία των Δελφών είχε αποκτήσει το σπάνιο προσωνύμιο «Δελφία Μέλισσα».

  Τέλος ένας άλλος μύθος τον οποίον μας αναφέρει ο Ησίοδος ότι οι μέλισσες εγεννήθησαν από τα φύλλα των δένδρων.

Από το βιβλίο «Αναμνήσεις  από το μέλλον του χθες», 2019. Απόσπασμα από τις σελίδες 237-238.