Η Βασκανία εις την αρχαιότητα και τον Χριστιανισμό, του Όμηρου Ερμίδη - The spell in antiquity and Christianity, by Homer Hermides - Lo stregamento nell'antichità e nel cristianesimo! di Omero Ermide

Ελληνική Προϊστορία

 Η Βασκανία

  Αντιβασκανικό υπήρχε εις την μινωϊκή Κρήτη το σείστρο, το οποίο ήτο τελετουργικό όργανο χάλκινο ή χρυσό πιστεύοντας ότι με τον κρότο του, διώχνει τα κακοποιά πνεύματα από τον ναό.

Η Βασκανία είναι η καταλαλιά, η συκοφαντία, ο φθόνος, η κακία [Δημοσθένης .,.,... .., .....,.....,...] υπό βασκανίας του φθόνου βλάπτεσθαι προσορωμένους άονται τις καλούς [Πλούταρχος προς Επίκουρο ..... D] Βασκανίας το φάρμακο τον Πήγανον ή Απήγανο ... [Αριστοτέλης] Ως μη βασκανθώ δε, τρις εις εμόν έπτυσα κόλπον ταύτα γαρ α γραία με Κοτυτταρίς εδίδαξε [Θεόκριτος, Ειδ. .., ...]. Ο Όμηρος μιλάει γι’ αυτόν όταν αναφέρεται εις τον Οδυσσέα με την Κίρκη.

  Τα φυλακτά τα οποία αυτόν και τα οποία τα φορούν γυναίκες και άντρες εμποδίζουν απ’ τη μια μεριά το κακό και φέρνουν γούρι από την άλλη.

  Προφύλαξη από την βασκανία ήταν : Περίαπτα, φυλακτήρια, προβασκάνια, βασκάνια, αποτρόπαια, εγκόλπια, απωσίκακα και τα τελέσματα. Όπως αυτά με δάφνη, λευκάκανθα, βάκκαρι, μαγνήτη, σίδηρο, ορείχαλκο και απήγανο.

  Με τα προβασκάνια ασχολήθηκαν πολλοί, όπως ο Λουκιανός, ο Πολυδεύκης, ο Αριστομένης και πολλοί άλλοι. Ο Πολυδεύκης και ο Αριστοφάνης μας δίνουν περίεργες λεπτομέρειες γύρω από την πώληση των «φυλαχτών». Όπως ότι μαζί με τα διάφορα οι ιατροί και οι φαρμακοποιοί δεν τα πουλούσαν μόνο εις τα εργαστήριά τους, αλλά και τους δρόμους μαζί με μαγικά βότανα, φίλτρα, σκόνες με θαυμαστές ιδιότητες. Επίσης φίλτρα για τον έρωτα, μαγικά βοτάνια για να μην τους προδώσει ποτέ ο αγαπημένος τους, μαγικές σκόνες για να κάνουν παιδιά όσες δεν κάνουν παιδιά, φυλαχτά για την τριχόπτωση. Εις την Αθήνα μάλιστα υπήρχε κάποιος γέρος εκατοχρονίτης με το όνομα Σιμοκράτης. Φημισμένος για τα μάγια του και ο οποίος σταματούσε την τριχόπτωση. Ειδικά όπως αναφέρει ότι προτού παραδώσει το φυλαχτό για την τριχόπτωση έκανε μια καλή εντριβή εις το κεφάλι με ψιλή άμμο, κι αφού μάτωνε λίγο, του έβαζε επάνω κοπανισμένο σκόρδο με ξύδι.

   Άλλος επίσης γνωστός Αθηναίος μάγος ήτο ο Λύσης, όπου την φήμη του την χρωστούσε εις την Ασπασία του Περικλέους. Όταν κάποτε η καταπληκτική αυτή γυναίκα αρρώστησε βαριά και οι ιατροί που την παρακολουθούσαν, δεν μπορούσαν πια να της προσφέρουν την βοήθεια τους, εμφανίστηκε τότε εις το μέγαρο ο Λύσης και ζήτησε να την επισκεφθεί. Ο γέρος, αφού την εξόρκισε πρώτα και την λιβάνισε με τον καπνό του χόρτου, για να διώξει μακριά το κακό, της κρέμασε εις τον λαιμό της ένα φυλαχτό και της είπε ότι σε τρεις μέρες το πολύ θα ήτο καλά και θα σηκώνονταν από το κρεββάτι. Και «ω του θαύματος» η «προφητεία του» πραγματοποιήθηκε, κι αυτό έκανε το Λύση πασίγνωστο όχι μόνο στην Αθήνα, αλλά και εις την υπόλοιπη Ελλάδα. Όταν πέθανε, όμως ο Περικλής πλήρωσε και του έβαλαν άγαλμα επάνω εις τον τάφο του. Αλλά δεν ήτο η Ασπασία η οποία φορούσε φυλαχτό. Κι’ όταν ο Περικλής που αρρώστησε κάποτε μετά τον θάνατο του Λύση – έφερε εις το μέγαρό του έναν άλλο μάγο, για να τον κάνει καλά. Όπως του είπε πως είναι ματιασμένος από τους αντιπάλους του και πως η γυναίκα του η Φλοίσβη μπορούσε να τον γιατρέψει. Αυτή αφού του έκανε τα ξόρκια, κατάφερε να τον κοιμίσει μ’ ένα υγρό που του έδωσε να πιεί, του πέρασε εις το λαιμό ένα φυλαχτό, κι έφυγε. Ο Περικλής, με το πιοτό που ήπιε, αποκοιμήθηκε πολλές ώρες, του έπεσε ο πυρετός και ξύπνησε σχεδόν τελείως καλά. Αυτό ήτο αρκετό να στείλλει εις την γριά πλουσιώτατα δώρα και να εδραιώσει τη φήμη της. Αυτό το γεγονός όμως το αναφέρει ο Θεόφραστος.

   Τα αντιβασκανικά δακτυλίδια είχαν πολύ πέραση, όπου επάνω τους είχαν χαραγμένα διάφορα μυστηριώδη σημεία. Από τον Θεόκριτο μνημονεύεται κάποια γριά εις το έργο του «Ειδύλλια» εις τον στίχο 40 από την οποία ο Δαμοίτας διδάχθηκε να πτύει [φτύνει] τρις φορές εις τους κόλπους του προς αποφυγή της βασκανίας. Το όνομά της ήτο Κοττυταρίς από το κότος [την οργή], εξ ου και η θεά Κότυς ή Κοτυττώ.

  Όπου υπήρχαν και τα Κοτύττια ή Κοτυττούς μυστήρια προς τιμήν της Κοτυττούς, από τους ιερείς της, τους Βάπταις, εξ ου και η ονομασία τους εξ αιτίας των καθαρμών που έκαμον, όπου και συμμετείχαν μόνο γυναίκες και τηρούσαν απόλυτη μυστικότητα.

  Οι άνδρες ελάμβαναν μέρος μόνο κατά τους ιερούς καιρούς, αλλά και τότε ενδεδυμένοι γυναίκες. Ο Στράβων εις το .,... μας λέγει ότι τα μυστήρια είναι καθαρώς Ορφικά. Μνεία κάμνει και ο Αισχύλος εις το απωλεσθέν έργο του «Ηδωνοί», όπου ονομάζεται «σεμνά Κότυς» και ο Εύπολις εις την κωμωδία του «Βάπται». Ένα από τα πρόσωπα του Αριστοφάνους που σατυρίζει σε κωμωδίες είναι και ο Εύδαμος όπου λέγει για αυτόν : ότι δεν λογάριαζε τίποτα, γιατί φορούσε δακτυλίδι που το είχε αγοράσει από τον Εύδαμο. Ο Αντιφάνης λέγει σε κάποιο φίλο του ότι δεν φοβάται τίποτα και κανένα γιατί είχε αγοράσει δακτυλίδι από τον Φέρτατο. Ο Βιργίλιος εις το έργο του «Βουκολικά» [εκλ....,..] λέγει : ένας βοσκός μιλάει για ένα νέο ποιητή, που κινδύνευε να επαινεθεί πολύ. Και δίδει εντολή το τι μέλει γενέσθαι σε αυτήν την περίπτωση : βάλτε γύρω από το μέτωπό του βάκκαρη, για να μην βλάψει τον μελλοντικό ποιητή η κακοποιός γλώσσα. Και τέλος ο Λουκιανός όπως πληροφορεί, ότι ο Ευκράτης, που βασανίζετο από εφιάλτες, ξαναβρήκε την ησυχία του όταν αγόρασε ένα αντιβασκανικό δακτυλίδι από ένα σκλάβο του. Τα μαγικά αυτά δακτυλίδια ονομάζοντο «φαρμακίτες» και τα οποία έχουν βρεθεί πάρα πολλά σε αρχαίους τάφους εις την Δήλο. Επίσης υπήρχαν αντιβασκανικά και δια τα πλοία, όπως αναφέρεται εις το Περιοδικό Αρχαιολογία, εις το τεύχος .., του ...... του ...., με Κύριο θέμα: «Mαγεία και μαντική», όπου εις τις σελίδες: ..-.., έχει : Αρχαίο φυλαχτό πλοίων κατά της βασκανίας Ένας μαρμάρινος δίσκος του 5ου ή 4ου αι. π.Χ. ήτο η κόρη οφθαλμού που προστάτευε τα αρχαία πολεμικά ή μεταφορικά πλοία από το κακό μάτι. Ο μαρμάρινος δίσκος είναι του 5ου ή 4ου αιώνος π.Χ. τον οποίον βρήκε τυχαία σε μία από τις καταδύσεις του ναυαγοσώστης εις την περιοχή YavneYam, πλησίον της παραλίας Palmahim εις το Ισραήλ. Ο δίσκος είναι λευκό μάρμαρο, διαμέτρου 20 εκατοστών επίπεδος από τη μια πλευρά και κοίλος από την άλλη. Όπως αναφέρει ο Kobi Sharvit, ο διευθυντής του τμήματος Ενάλιων Αρχαιοτήτων της Ισραηλινής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, ήτο ο τρόπος προστασίας των καραβιών κατά τον πλου από το κακό μάτι και την ζηλοφθονία και ο οποίος ήτο πολύ συνηθισμένος κατά τον 5ο αιώνα π.Χ.

  Τα «μάτια» ευρίσκοντο εις την πλώρη των πλοίων και κοιτούσαν μπροστά και προστάτευαν από τον κίνδυνο. Και σήμερα η διακόσμηση αυτή των πλοίων είναι πολύ συνηθισμένη εις τα ελληνικά, ιταλικά, πορτογαλικά πλοία, αλλά και εις τα πλοία της Άπω Ανατολής. Για την ιστορία αναφέρεται ότι μόνο τέσσερα παρόμοια αντικείμενα έχουν βρεθεί. [Α.Μ. Πηγή: Israel Ministry of Foreign Affairs [.././..] απόσπασμα από την ιστοσελίδα της εφημερίδος ......., σχετικού άρθρου του Χρ. Γ. Ντούμα, ομοτίμου καθηγητού του Πανεπιστημίου Αθηνών [././..] http:...............................]. Βάσκανα εις τα μωρά τους έθεταν οι μητέρες, του Ιδαίου Ηρακλέους, επειδή κατείχε μυστικά της φύσεως και της μαγείας.

Φυλαχτό (και φαλλός) να τη φυλάει.

Φαλλός ο οποίος χρησίμευε ως αντιβασκανικό

Χριστιανική ιστορία

Η Βασκανία

  Οι βυζαντινοί όχι μόνο εδέχοντο την ύπαρξη της βασκανίας, την οποία εθεράπευαν με ξόρκια, αλλά και για να την ερμηνεύσουν ακολουθούσαν τ’ αχνάρια του Πλουτάρχου. Για την βασκανία επίσης μιλούν κι ο Χρυσόστομος και ο Θεσσαλονίκης Ευστάθιος και ο Σωφρόνιος Ιεροσολύμων. Την πίστη για την βλαβερή επίδραση της βασκανίας και απ’ το μέρος των λογίων εξ άλλου επιβεβαιώνουν : ο Ψελλός ο Κωνσταντίνος Μανασσής

  Ο Ι. Τζέτζης – ο ανώνυμος ποιητής των τελευταίων αιώνων, που είπε : «Βασκανίην φυλακή πάση τα μάλιστα φυλάσσου ή κην μη βλάπτη γε μην έστι βαρεία». Κατά τα χρόνια του οσίου Νίκωνος, οι Μιλήγοι, οι οποίοι κατοικούσαν εις τον Ταΰγετο, ήσαν ακόμα ειδωλολάτρες. Ο βιογράφος του [Μέξης,... Γ.Σιέττος, Αρχαίες επιβιώσεις στον χριστιανισμό, εκδ. Aldebaran – σελίδα ....] δίνει παραστατικά την εικόνα τους ως τεραστίων υπάρξεων, έτσι όπως φάνταζαν εις την μισαλλόδοξη και δεισιδαιμονική σκέψη των φανατικών χριστιανών της εποχής :

    «Τελχίνες τινές και βάσκανοι δαίμονες εξόρμησαν πότε ενίοις των την χώραν λαχόντων των Αθρισκών ους δη Μιλήγους».

  Και οι χριστιανοί και κυρίως οι μάνες φτιάχνουν πολλών ειδών φυλαχτά για τα παιδιά τους, τους συζύγους τους ή και τον εαυτόν τους ή όποιον έχει ανάγκη. Και όλα είναι για την προστασία από το «κακό μάτι», την «γλωσσοφαγιά» και πολλά άλλα. Όπως τον απήγανο, τα λουλούδια από τον επιτάφιο, τα λουλούδια της Παναγίας του 15αύγουστου, σταυροί και πολλά άλλα. Σε κάποια μέρη μέσα εις το φυλαχτό έβαζαν μπαρούτι, λιβάνι, ψωμί, λουλούδια από τον επιτάφιο και πήγανο (απήγανο).

  Η λαϊκή παράδοση αναφέρει ότι ματιάζουν αυτοί που έχουν πυκνά φρύδια, αλλά και οι ζηλόφθονες και ζηλιάρηδες ματιάζουν. Συνήθως ματιάζονται τα μικρά παιδιά, τα περιποιημένα ζώα ακόμη και τα μπερεκέτια, τα καλά σπαρτά. Όταν ματιασθεί κανείς αισθάνεται πονοκέφαλο, ανορεξία, μια αδικαιολόγητη στεναχώρια και αν κοιμηθεί χωρίς να ξεματιαστεί, τότε αρρωσταίνει. Για την προφύλαξη από τη βασκανία ο ελληνικός λαός εκτός από διάφορα φυλακτά χρησιμοποιεί και ευχές [γητειά] ή χειρονομίες. «Μια καλή μανούλα είχε ένα καλό παιδάκι τούδε ου κόσμους και του βάσκανε ήρθε ο Χριστός και του ξιβάσκανε απ’ τα είκουσι νύχια στη κορφή του κιφαλιού [3 φορές] ου άνεμους τούφερε ου Χριστός του πήρε φτου, φτου, φτου. Άγιοι Ανάργυροι και θαματουργοί [3 φορές]»

  Για να θεραπεύσουν την λούγκα [αδένα όπως βουβώνες, ερεθισμένο από την κούραση] πηγαίνουν το βράδυ όταν έχει φεγγάρι σ’ ένα σταυροδρόμι κι λέγουν τρεις φορές: «απόψε λούγκα κι αστέρια, αύριο ούτε λούγκα ούτε αστέρια» και πέταγαν κάθε φορά από ένα χαλικάκι. Για να θεραπεύσουν το κριθαράκι εις το μάτι, το φυσάει ο πρωτότο­κος υιός ή ο τελευταίος, ο οποίος ενώ το φυσά λέγει τρεις φορές: «φτου κριθαράκι είμι πρώτος και σι τρώου, ή είμι απογένης και σε τρώου». Για να μη βλέπουν εφιαλτικά όνειρα, την ώρα που πέφτουν να κοιμηθούν, σταυρώνουν τρεις φορές το μαξιλάρι με το χέρι τους και λέγουν : «μόρα* και μορή, μορή και κακαειδή, όταν έλθεις να μι βρεις να μι δεις να σκάσεις». [* [1] μόρα ή μορή = εφιάλτης [ιταλικά Morra, αλβανικά More, σλάβικα Mora. * [2] κακαειδή = άσχημη γυναίκα, [από το κακός και είδος = όψις]

  Για να διώξουν το μάτι λέγουν επίσης και τα παρακάτω :

   «πέρασα σε ένα σταυροδρόμι είδα την Παναγία με το Χριστό, είχαν στρώσει την μαλαματένια ποδιά και τρώγανε. Πήρα τα ψίχουλα και τα σκόρπησα σε βοριάδες και ανέμους»

   Αυτό επαναλαμβάνεται 3 φορές. Λέγοντάς τα κρατούν εις το χέρι λίγο ψωμί (ψίχουλα), αλάτι και απάνω τους έχει φτύσει ο άρρωστος. «εννιά ένα, εννιά δύο, εννιά τρία. Εννιά ένα. Παναίτσα χρυσή ένα, Χριστός ζωντανός δύο, βάλε το ρούχο ανάποδα. Ότι και να είναι άνδρας ή γυναίκα να σκάσει και τα μάτια του να πέσουν στη θάλασσα. Ο χριστιανός να γίνει καλά» Αυτό το λέγουν τρεις φορές κρατώντας εις το χέρι ότι και προηγουμένως. Μετά ρίχνουν σε ένα ποτήρι με νερό το αλάτι και τα ψίχουλα και ραντίζουν το κεφάλι του αρρώστου 9 φορές. (Το νερό το ρίχνουν εις το δοχείο που πίνουν νερό οι κόττες για να πέσουν κλώσες). Άλλοι πάλι λένε εννέα φορές το «Πάτερ ημών...» και μετά «Κύριε ημών Ιησού Χριστέ και λόγε Θεού ζώντος, πρέσβευε την δέησιν ημών, χάρισε στον άρρωστο την υγεία». Γήτειο λέγουν και για να θεραπεύσουν τα μωρά από την κρούπα [στενό και βαθύ ουρανίσκο]. Έβγαιναν το βράδυ και έλεγαν το γήτειο, το οποίο δυστυχώς δεν διασώθηκε, ταυτόχρονα άλοιφαν το στόμα του μωρού μ’ ένα κόκκινο πανί βουτηγμένο σε στάχτη και μέλι. [www..............gr].

  Και από το φυτό Ελελίφασκος ο κίστος ή ο Κίστος ο ελελίφασκος ή ο Cistus salvifolius [λατινική ονομασία] ή το Αγκάθι της μάγισσας [λαϊκή ονομασία] ή το Κίστο [λαϊκή ονομασία] ή το Κιστό [λαϊκή ονομασία].

  Όπου εκ του φλοιού του κατασκευάζουν σταυρούς προφυλακτηρίους από την μαγεία. Υπάρχει μερικές φορές απροθυμία εις την μετάδοση των λόγων, καθώς πιστεύεται ότι έτσι χάνεται η δύναμή τους και δεν έχει επιτυχία το ξεμάτιασμα, μόνο αν δοθούν την Μεγάλη Πέμπτη και αυτό πρέπει άμα είναι γυναίκα να το πει σε άντρα ή άμα είναι άντρας να το πει σε γυναίκα, διότι σε διαφορετική περίπτωση χάνει την δύναμη του, ακόμα και εις αυτόν που το γνωρίζει και το μεταβιβάζει σε άτομο του ιδίου φύλου ή δεν είναι Μεγάλη Πέμπτη. Αλλού λέγουν ότι δεν πειράζει αν δεν είναι Μεγάλη Πέμπτη αρκεί να είναι από άντρα σε γυναίκα ή αντιστρόφως.

  Η λαϊκή παράδοση μας αναφέρει επίσης ότι υπάρχουν βασκανίες οι οποίες χρησιμοποιούνται δια την απαλλαγή από επιδημίες. Σε πολλά χωριά ακόμη και σήμερα όταν υπάρχει ένας άρρωστος, πρέπει να πάει σε ένα ρέμα χωρίς να τον δει κανένα μάτι, κρατώντας ένα μαντήλι καθαρό δικό του. Εκεί να πάρει δυο βάτους, να τους ενώσει και να περάσει από κάτω αφήνοντας πίσω και τα ρούχα του μαζί με το μαντήλι. Έτσι πιστεύετε ότι αφήνει πίσω και την αρρώστια του. Επίσης πιστεύουν ότι το πρωί προτού λαλήσει κόκορας ο άρρωστος δεν πρέπει να περάσει από σταυροδρόμι γιατί έχουν ρίξει μάγια. Όταν ένα μωρό είναι άρρωστο, τότε «ρίχνουν τα κάρβουνα». Η μάνα με το μωρό και ένα ποτήρι αμίλητο νερό που παίρνουν από πηγάδι, και το πηγαίνουν με την «μάγισσα» και ρίχνουν αναμμένα κάρβουνα, ενώ κοιτάζουν το φεγγάρι (ή τον ήλιο) μέσα στο νερό. Εάν επιπλέουν τα κάρβουνα το παιδί θα γίνει καλά, εάν βουλιάξουν θα πεθάνει. Αυτό γίνεται 3 ημέρες. Το βράδυ πηγαίνει η μάνα σε σταυροδρόμι και ρίχνει τα σβησμένα κάρβουνα, χωρίς να την δει μάτι. Ακόμη με τα κουκιά όπου σημαδεύουν μερικά κουκιά. Το ένα παριστάνει το σπίτι, το άλλο τον άνθρωπο, το άλλο γράμμα.

  Συνήθως τα κουκιά είναι 24. Τα ανακατεύουν εις τα χέρια τους και τα ρίχνουν χάμω. Εάν ο άνθρωπος είναι καλά πέφτει το κουκί του καλά, δηλαδή, δηλαδή δεν το πλακώνουν τα άλλα κουκιά ή πέφτει το γράμμα επάνω εις το σπίτι, οπότε έρχεται γράμμα από τον χαμένο συγγενή.. Εάν όμως έρχεται του ανοίγεται δρόμος από άλλα κουκιά. Εάν όπως είναι πεθαμένος, τον πλακώνουν τα άλλα κουκιά. Παρόμοια γίνεται και το ρίξιμο των χαρτιών μέχρι σήμερα. [αναπαραγωγή από την ακόλουθο ιστοσελίδα : http://..................5........../.........htm]

  Ο ελληνικός λαός την ονομάζει : βάσκαμα, αβάσκαμα, αβασκανία, αποσκαμό εις το Γύθειο, μάτιασμα άσχημον αμμάτιν εις την Κύπρο, ματικό εις το Καστελλόριζο, αρμένιασμα εις την Θεσσαλία, λάβωμα, φθαρμό, θιαρμό, και θιάρμισμα εις την Κρήτη.

 [η βιβλιογραφία αποκρύπτεται διότι αντιγράφονται τα άρθρα του άνευ αναφοράς εις το όνομά του ούτε εις το βιβλίο του]

 Απόσπασμα από το βιβλίο του συγγραφέως Ομήρου Ερμίδη με τον τίτλο «Αναμνήσεις από το μέλλον του χθες» 2019,